Bill Bowerman: Nike's eerste innovator
- 2-7-2024
Eind jaren 50 was de ervaren atletiekcoach Bill Bowerman ontevreden over de hardloopschoenen van zwaar leer en metaal die toen in gebruik waren. Die onvrede leidde ertoe dat hij zich volledig stortte op het bijschaven van schoenen: door er de nodige grammetjes vanaf te halen hielp hij hardlopers om hun record met seconden te verbeteren. Uiteindelijk heeft zijn passie de wereld van de sportschoen volledig vernieuwd.
Vóór het zover was had Bowerman, geboren in 1911 in Portland, Oregon, door zijn gedrevenheid en ongebreidelde nieuwsgierigheid al veel bereikt. Als student aan de universiteit van Oregon was hij een uitblinker in sport en daarna verwierf hij al snel faam als schoolcoach voor voetbal en atletiek. Hij heeft gevochten in de Tweede Wereldoorlog en werd bij terugkomst als held onderscheiden. In 1948 keerde Bowerman terug naar de universiteit van zijn studiejaren, waar hij 24 jaar als coach heeft gewerkt. In die 24 jaar bezorgde hij de universiteit 4 NCAA-atletiektitels en coachte hij 16 hardlopers naar de mijl onder de 4 minuten. In de jaren 60, in Eugene, introduceerde hij het joggen, wat tot een nationaal fenomeen is uitgegroeid. En in 1972 was hij olympisch atletiekcoach van de VS.
"Een schoen moet aan drie eisen voldoen: hij moet licht en comfortabel zijn en je moet er een flinke afstand mee kunnen afleggen."
Medeoprichter van Nike, Bill Bowerman
Bill Bowerman rond 1969, met een atleet uit Oregon.
Bowerman was ook mentor, coach en vriend van Phil Knight. In 1964 hebben zij samen Blue Ribbon Sports opgericht, de voorloper van Nike. Zijn vertrouwen en goede adviezen zorgden ervoor dat het oorspronkelijke businessmodel van het bedrijf, de import en verkoop van Japanse hardloopschoenen een succes werd en bleef groeien.
Maar van nog groter belang waren Bowermans eigen innovaties op het gebied van schoenen, waardoor hij aan de wieg stond van Nike's grondbeginsel: innovatieve schoenen ontwerpen op basis van de inzichten van atleten.
In de jaren 50 begon Bowerman zich bezig te houden met het design van hardloopschoenen. In die tijd schreef hij brieven naar verschillende schoenfabrikanten, waarin hij verbeteringsvoorstellen deed die hardlopers ten goede konden komen. Maar niemand nam zijn aanbevelingen ter harte. Gefrustreerd, maar zeker niet afgeschrikt, begon Bowerman toen voor zichzelf. Met de hulp van een plaatselijke schoenmaker leerde hij zelf schoenen te maken. Het eerste wat hij deed was hardloopschoenen slopen met een lintzaag om goed te kunnen zien hoe ze in elkaar zaten. Daarna begon hij te experimenteren met metalen en plastic zolen, en assembleerde hij verschillende typen bovenwerken op diverse leesten. Later kreeg hij technisch advies van een schoenmaker uit Springfield, die hem liet zien hoe je een schoenpatroon maakt.
Bill Bowerman en Phil Knight in Oregon.
Phil Knight was de eerste student-atleet die een originele Bowerman uitprobeerde. In een brief aan Knight, van 8 augustus 1958, adviseert Bowerman een trainingsschema voor gewichtheffen en hardlopen. De brief eindigt met een PS: Als je toevallig een paar schoenen hebt die volgens jou goede hardloopschoenen kunnen zijn, stuur ze dan naar mij. Dan zorg ik dat ze klaar zijn voor je weer naar college moet. Bowerman maakte met de hand een paar schoenen in de maat van Knight. De schoen had een bovenwerk van wit materiaal met een rubberen coating, volgens hem "materiaal dat je ook zou kunnen gebruiken voor een afwasbaar tafelkleed". Knight zegt dat Bowerman de schoenen door hem liet uitproberen, omdat hij "niet tot de beste hardlopers van het team werd gerekend. Dus Bowerman kon mij als proefkonijn gebruiken zonder veel risico te lopen."
Wat de reden ook was, de jonge hardloper heeft de schoen op een avond uitgeprobeerd bij een trainingsloop, maar niet voor lang. Zijn teamgenoot Otis Davis zag namelijk dat hij een prototype droeg en wilde dat ook wel eens uittesten. Hij was zo weg van de schoenen dat hij ze niet terug heeft gegeven. Sterker nog, met de schoenen van Bowerman heeft Davis een Conference kampioenschap gewonnen, en was hij bij de Olympische Spelen van 1960 goed voor een gouden medaille op de 400 meter.
En Bowerman ging door met het maken van schoenen op maat voor zijn hardlopers. Dat deed hij door eerst de omtrek van hun voeten uit te tekenen, hun voetbreedte te meten, en rekening te houden met individuele fysieke kenmerken zoals een langere hiel of een smalle enkel. Hij experimenteerde met tientallen materialen, van kangoeroeleer, suède, hertenleer, slangenhuid tot zelfs vissenhuid, om een ideale stof te vinden, die licht, rekbaar en veerkrachtig was. Wekelijks produceerde hij nieuwe creaties. En terwijl zijn prototypes steeds verfijnder en betrouwbaarder werden, bleef hij contact zoeken met schoenfabrikanten. Echter zonder succes.
In een brief uit augustus 1960, waarin hij een bedrijf in Portland om metaal voor spikes vraagt, schrijft Bowerman: De meeste Amerikaanse schoenproducenten zijn niet geïnteresseerd in wat atletiekcoaches vinden van atletiekschoenen. Momenteel worden de beste schoenen...door Duitsers gemaakt. Maar hun zolen zijn niet erg goed. Ik zou ofwel hun zolen kunnen vervangen, of mijn eigen schoen fabriceren. Het is ongetwijfeld — zeker naar mijn eigen mening — niet zo dat ik nu de beste schoen ter wereld heb. Nee, maar kon ik maar een goede Amerikaanse fabrikant vinden om die schoen te produceren.
Uiteindelijk kwam er in 1964 een kans op productie, toen Knight een samenwerking wist aan te gaan met Onitsuka. Het idee was dat de goedkopere Japanse hardloopschoenen net zo goed zouden presteren als de standaard Duitse schoenen. Bowerman en hij investeerden allebei voor 50% in een bedrijf voor import en verkoop van hardloopschoenen, en maakten zo ook de weg vrij voor Bowermans eigen ideeën. In mei 1964 spreekt de coach zijn optimisme uit in een brief aan Onitsuka: Ik hoop dat uw afspraken met de heer Knight toelaten dat ik ruimte krijg om mijn gedetailleerde ideeën over atletiekschoenen te realiseren.
Die zomer spendeerde Bowerman aan het ontwerpen van schoenen. En in oktober reisde hij met zijn vrouw Barbara naar Tokio, waar drie van zijn hardlopers uit Oregon meededen aan de Olympische Spelen. Het echtpaar is een week langer gebleven, zodat Bowerman kennis kon maken met Kihachiro Onitsuka, de oprichter en CEO van Onitsuka, en S. Morimoto, een directielid van het bedrijf. Bowerman besprak zijn ideeën en bezocht fabrieken om de machines voor het knip- en stikwerk te bestuderen. Hij begon vertrouwen te krijgen in het Japanse productieproces en bouwde met de twee bedrijfsleiders een relatie op die een luisterend oor opleverde voor zijn toekomstige prototypes en aanbevelingen.
''Hij dacht dat hardloopschoenen beter konden. Gevestigde ideeën over grip, demping, biomechanica en zelfs lichaamsbouw werden door hem aan de kaak gesteld.''
Jeff Johnson, de eerste fulltime medewerker van Nike
In de lente van 1965 kwam Bowermans doorbraak, de Tiger schoen, die indirect het gevolg was van een atletiekwedstrijd. Tijdens een 880-meter race van die wedstrijd kwam Kenny Moore, de toekomstige olympisch kampioen marathon en hardloper van de universiteit van Oregon, door een misstap in de baan van een passerende ploeggenoot terecht. Die misstap leverde hem aan de buitenkant van zijn voet een diepe snee van een spike op. Dat letsel leidde tot een stressfractuur én tot een van Bowermans meest invloedrijke uitvindingen.
Toen Moore begon te herstellen, trainde hij met de Onitsuka Tiger TG-22, een hoogspringschoen die door Blue Ribbon Sports ten onrechte als hardloopschoen werd verkocht. Toen een röntgenfoto van Moore een breuk in zijn derde middenvoetsbeentje liet zien, vroeg Bowerman of hij zijn schoenen mocht bekijken. Hij trok ze al snel helemaal uit elkaar. De schoenen hadden sponsachtige demping in de hak en voorvoet, maar boden geen enkele ondersteuning voor de voetholte. ''Als je een schoen had willen maken die middenvoetsbeentjes buigt tot ze breken, dan had je niet veel beters kunnen verzinnen dan dit'', snauwde Bowerman. ''En dat niet alleen, maar het rubber van de buitenzool slijt zo snel als een broodkorst.''
Bowerman corrigeerde de TG-22 door er een hardloopschoen van te maken met een dempende binnenzool, zacht sponsrubber in de voorvoet, hard sponsrubber in het midden van de hak en met een stevige rubberen buitenzool. In juni 1965 stuurde hij Onitsuka instructies voor de schoen en voorbeelden.
Kenny Moore prototype: profiel
Kenny Moore prototype: buitenzool
Een maand later antwoordde Morimoto dat hij op basis van de specificaties een trainingsschoen liet maken. Ondanks bezwaren van Onitsuka, die zo zijn ''eigen mening over het sponsrubber in de hak'' had, bleef Bowerman hameren op het belang van sponsrubber in de hak. Volgens hem zou dat problemen in de achillespees helpen verlichten. Die zomer liep Moore, inmiddels genezen van zijn stressfractuur, meer dan 1000 mijl in de nieuwste creaties van Bowerman. De eerste prototypes die Onitsuka maakte hadden een smalle hak, en afzonderlijke pads in de hak en de bal van de voet. Uiteindelijk is dit veranderd in een middenzool over de hele lengte, zoals Bowerman al meteen bedacht had. Dit kenmerk zou later een belangrijk verkoopargument voor de schoen zijn.
Daarop introduceerde Onitsuka de Tiger Cortez, ontworpen door Bowerman. In de catalogus van 1967 staat over deze schoen te lezen: Ontworpen om de beste langeafstandsschoen ter wereld te worden. De zachte middenzool, die van de bal van de voet tot onder de hiel loopt, heeft een schokdempende werking. En de compacte buitenzool gaat kilometers langer mee.
De Nike Cortez
Iedereen was er weg van. De Cortez was de eerste stabiele, comfortabele hardloopschoen voor op straat. De schoen zag er cool uit en verscheen op het moment dat hardlopen in Amerika een populaire sport begon te worden, mede dankzij Bowerman en zijn boek uit 1967: 'Jogging'. Toen Knight en Bowerman stopten met de import en distributie van hardloopschoenen via Blue Ribbon Sports, hebben zij Nike opgericht, voor design en productie van sportschoenen. En het design van de Cortez namen ze mee naar het nieuwe merk. De schoen leverde Bowerman een patent op voor de innovatieve, doorlopende demping in de middenzool. In juli 1973 werd de Nike Cortez door Runner's World uitgeroepen tot 'de meest populaire hardloopschoen voor lange afstanden in de VS.'
Maar de Cortez was slechts de eerste in een hele reeks roemruchte uitvindingen van Bowerman. In totaal schreef hij acht patenten op zijn naam, waaronder schoenen met een externe hakversteviger, een verbeterde plaatsing van spikes en een dempende spikeplaat. Ook bleef hij continu streven naar het design van de lichtst mogelijke hardloopschoen, en dit was slechts zijn eerste succes op die weg.
"Hij dacht dat hardloopschoenen wel beter konden". Dit zei Jeff Johnson, Nike's eerste fulltime medewerker, over Bowermans eerste innovaties. "Gevestigde ideeën over grip, demping, biomechanica en zelfs lichaamsbouw werden door hem aan de kaak gesteld.''
Daarna ging Bowerman aan de slag om een schoen te creëren die zonder metalen spikes toch zorgde voor een heel goede grip op veelsoortige ondergronden. De doorbraak in die zoektocht kwam in 1970, toen hij tijdens het ontbijt bestudeerde hoe de siroop op zijn wafel in een patroon van holtes werd vastgehouden. Hij vroeg zich af: "Wat als je dit patroon nu zou omkeren en een materiaal zou maken met een wafelpatroon?" Vervolgens claimde hij het wafelijzer van het gezin en verwisselde het wafelbeslag voor gesmolten polyurethaan. Helaas vergat Bowerman om het ijzer eerst in te smeren met een anti-aanbakmiddel, waardoor het compleet dichtkleefde. Maar hij liet zich door de tegenslag niet uit het veld slaan en fabriceerde uiteindelijk een licht, flexibel, veerkrachtig soort rubber dat in de vorm van een verhoogd rasterpatroon zorgt voor grip.
Bij Blue Ribbon Sports zetten ze alles op alles om de wafelpatroonzool klaar te stomen voor de olympische kwalificatiewedstrijden atletiek van 1972 in Eugene (Oregon, VS). Ze gebruikten nylon bovenwerk uit Japan, maar de vellen rubber met wafelpatroon, waaruit met de hand zolen werden gesneden, kwamen uit Eugene. Een van de eerste medewerkers van Blue Ribbon Sports lijmde de componenten aan elkaar en maakte schoenen voor een handvol wedstrijdhardlopers om ermee te trainen of om ze uit te testen in het atletiekstadion van Eugene, Hayward Field.
Deze handgemaakte schoen kreeg de bijnaam Moon Shoe (maanschoen), vanwege de opvallende voetafdruk. Deze deed denken aan de voetafdrukken die Amerikaanse astronauten van de Apollo-missies op de maan achterlieten. De eerste versies van de schoen waren nog wat primitief, maar hardlopers waardeerden het loopgevoel en de grip van de zolen met wafelpatroon, en de nieuwe uitvinding kreeg snel meer bekendheid. Bowerman verfijnde zijn concept en ontwikkelde in 1974 de iconische Waffle Trainer.
De zool met de rubberen noppen in wafelpatroon bleek responsief en dempend, en dat sloeg aan, zowel bij professionele atleten als bij amateur hardlopers. En het blad TIME schreef dat de schoenen "werden omarmd door weekendsporters met zere voeten." Door de Waffle Trainer kwam Nike op de wereldkaart van atletiekschoenen te staan. Dit maakte de weg vrij naar ongeëvenaarde groei.
Bowermans naam, zijn erfgoed met alle originele ideeën en innovaties, zal voor altijd verbonden blijven aan de zool met het wafelpatroon, een uitvinding die, net als vele andere geniale innovaties, direct een enorm brede respons genereert. Ook nu maakt Nike nog steeds gebruik van versies van deze schoen, net als van vele andere innovatieve bijdragen van Bowerman aan de ontwikkeling van de hardloopschoen, zoals de verhoogde hak, het nylon bovenwerk en de doorlopende middenzool.
Nike's ideeën over schoenen zijn met hun tijd meegegaan, maar Bowermans streven naar producten die atleten in staat stellen om op hun hoogste niveau te presteren, is nog altijd de inspiratie voor Nike's innovatiecultuur. Voorbeelden ervan zijn zichtbaar in moderne schoentechnologieën zoals de Nike Free flexibele buitenzool en de compressie en ondersteuning van Nike Flyknit bovenwerk.